Euro 1960: Η μεγάλη αρχή

Κώστας Καραγιαννόπουλος: 1/6/2024 14:50

Το agones.gr σας παρουσιάζει αναλυτικά την ιστορία των ευρωπαϊκών πρωταθλημάτων.

Η μεγάλη αρχή έγινε 56 χρόνια πριν, το 1960, στα γήπεδα της Γαλλίας. Η Σοβιετική Ένωση του Λεβ Γιασίν αναδεικνύεται πρωταθλήτρια Ευρώπης απέναντι στη Γιουγκοσλαβία, με τη «Μαύρη Αράχνη» να αφήνει το στίγμα της.

Γράφει ο Κώστας Καραγιαννόπουλος

Η ίδρυση του θεσμού

Η ιδέα για τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού πρωταθλήματος Εθνικών ομάδων έπεσε για πρώτη φορά στο τραπέζι το 1927 κι άνηκε στο Γάλλο Ανρί Ντελονέ, γενικό γραμματέα της γαλλικής ποδοσφαιρικής ομοσπονδίας. Παρόλα αυτά, χρειάστηκε να περάσουν περισσότερα από 30 χρόνια προκειμένου η διοργάνωση να πάρει σάρκα και οστά.

Δες όλες τις νόμιμες στοιχηματικές πλατφόρμες

21+

Το «πράσινο φως» για την ίδρυση της διοργάνωσης άναψε το 1957 στο Κογκρέσο της UEFA και βαφτίστηκε ως «Κύπελλο Εθνών Ευρώπης Ανρί Ντελονέ», προς τιμήν του εμπνευστή του, ο οποίος είχε φύγει από τη ζωή δύο χρόνια νωρίτερα.

Η τελική φάση της πρώτης ιστορικής διοργάνωσης διεξήχθη το πενταήμερο 6-10 Ιουλίου του 1960 στη Γαλλία και είχε τη μορφή Final-Four, με τη συμμετοχή τεσσάρων ομάδων που θα εξασφάλιζαν τη συμμετοχή τους μέσω δύο προκριματικών νοκ-άουτ (φάση «16», προημιτελικοί). Να σημειωθεί πως ο οικοδεσπότης της τελικής φάσης γίνονταν γνωστός μετά την ολοκλήρωση των προημιτελικών κι έτσι όλες οι ομάδες έδιναν το «παρών» στα προκριματικά.

Στο πρώτο τουρνουά δήλωσαν συμμετοχή μόνο 17 χώρες και υπήρχαν αρκετές ηχηρές απουσίες όπως αυτές της Δυτικής Γερμανίας, της δευτεραθλήτριας κόσμου Σουηδίας, της Αγγλίας και της Ιταλίας. Προκειμένου να τοποθετηθούν 16 ομάδες στην κληρωτίδα των προκριματικών, αποφασίστηκε να διεξαχθεί πρώτα ένα πρόωρο νοκ άουτ, στο οποίο τέθηκαν αντιμέτωπες Ιρλανδία και Τσεχοσλοβακία. Ωστόσο αυτό δεν ήταν το πρώτο χρονικά παιχνίδι της διοργάνωσης…

Φάση των «16»

Το πρώτο παιχνίδι

Η οργάνωση των αγώνων ήταν ερασιτεχνικού επιπέδου και η φάση των «16» ξεκίνησε με 14 ομάδες, αφού η Δανία περίμενε τον νικητή του πρόωρου νοκ-άουτ, ανάμεσα σε Τσεχοσλοβακία και Ιρλανδία, που διεξήχθη πέντε μήνες μετά το εναρκτήριο παιχνίδι. Ενδεικτικό ότι η Γαλλία είχε ήδη εξασφαλίσει την πρόκριση για τους «8», όταν οι δύο ομάδες διασταύρωναν τα ξίφη τους για την είσοδο στους «16».

Το πρώτο παιχνίδι στο πλαίσιο Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος διεξήχθη στις 28 Σεπτεμβρίου 1958 στη Μόσχα, όπου ενώπιον 100.572 θεατών, η Σοβιετική Ένωση επικράτησε 3-1 της Ουγγαρίας και την άφησε εκτός συνέχειας.

Το πρώτο ιστορικό γκολ της διοργάνωσης πέτυχε στο 4ο λεπτό του αγώνα ο στράικερ της Σπαρτάκ Μόσχας, Ανατόλι Ιλέιν, ενώ οι Μετρεβέλι και Ιβάνοφ «καθάρισαν» από το πρώτο μέρος τη νίκη των Σοβιετικών. Η Ουγγαρία μείωσε απλώς σε 3-1 με τέρμα του Γκόρετς και στον επαναληπτικό (που έγινε ένα χρόνο μετά) γνώρισε νέα ήττα με 1-0, μένοντας πρόωρα εκτός συνέχειας.

Ελληνικός ο πρώτος αποκλεισμός

Η Εθνική Ελλάδας στάθηκε άτυχη, αφού στη φάση των «16» της προκριματικής φάσης κλήθηκε να αντιμετωπίσει την πανίσχυρη Γαλλία. Η ομάδα του Άλμπερτ Μπατό αποτελούσε μια από τις υπερδυνάμεις της εποχής, έχοντας τερματίσει 3η στο Παγκόσμιο Κύπελλο της Σουηδίας το 1958 και ήταν το ακλόνητο φαβορί.

Το πρώτο παιχνίδι έγινε την 1η Οκτωβρίου του 1958 στο «Παρκ ντε Πρενς» και η «γαλανόλευκη» γνώρισε τη συντριβή με 7-1. Η Εθνική ομάδα είχε τερματοφύλακα τον Σάββα Θεοδωρίδη και άλλους παίκτες που έγραψαν ιστορία στο ελληνικό ποδόσφαιρο, όπως οι Λινοξυλάκης, Πολυχρονίου, Υφαντής και Νεστορίδης, ωστόσο δεν κατάφερε να κοιτάξει στα μάτια την πανίσχυρη γαλλική ομάδα των Κοπά, Ντουί, Σιζόφσκι, Βενσάν αλλά και του σούπερ σκόρερ Φοντέν, ο οποίος είχε μεγαλουργήσει λίγους μήνες πριν στο Παγκόσμιο Κύπελλο, πετυχαίνοντας 13 γκολ!

Στο ημίχρονο οι Γάλλοι είχαν ήδη προηγηθεί με 3-0, ενώ στο δεύτερο μέρος σημείωσαν άλλα τέσσερα τέρματα παρά τις προσπάθειες του Θεοδωρίδη. Το χορό των γκολ άνοιξε ο Κοπά, ενώ από δύο τέρματα πέτυχαν οι Φοντέν, Σιζόφσκι και Βενσάν. Το μοναδικό γκολ της Ελλάδας πέτυχε ο Ηλίας Υφαντής στο 49ο λεπτό, με αποτέλεσμα να γίνει ο πρώτος Έλληνας σκόρερ σε προκριματική φάση ευρωπαϊκού πρωταθλήματος.

Η ρεβάνς, που είχε διαδικαστικό χαρακτήρα, έγινε στην Αθήνα στις 3 Δεκεμβρίου του 1958. Ο Μπατό παρέταξε την Γαλλία με διαφορετική ενδεκάδα και η Εθνική απέσπασε ισοπαλία 1-1 χάρη σε αυτογκόλ του Μαρς στο 85ο λεπτό. Αξίζει να σημειωθεί ότι η «γαλανόλευκη» έγινε η πρώτη χρονικά ομάδα που αποκλείστηκε από τη διοργάνωση, αφού οι υπόλοιποι επτά επαναληπτικοί διεξήχθησαν αρκετούς μήνες μετά!

Πλάνα από τη συντριβή με 7-1 στο Παρίσι:

Προημιτελικοί:

Το… αυτογκόλ του Φράνκο

Μετά την πρόκριση εις βάρος της Ελλάδας, η Γαλλία δεν συνάντησε κανένα πρόβλημα ούτε απέναντι στην Αυστρία, την οποία συνέτριψε με συνολικό σκορ 9-4, παίρνοντας την πρόκριση για την τελική φάση της διοργάνωσης.

Από την πλευρά της, η Σοβιετική Ένωση εξασφάλισε πολύ πιο ξεκούραστα το εισιτήριο για την τετράδα, για τον απλούστερο λόγο ότι προκρίθηκε άνευ αγώνα! Οι Σοβιετικοί ήταν προγραμματισμένο να παίξουν στα προημιτελικά με την Ισπανία, η οποία όμως δεν ταξίδεψε στη Μόσχα έπειτα από απόφαση του Φρανθίσκο Φράνκο. Οι «φούριας ρόχας», με πρωταγωνιστές τους Ντι Στέφανο και Λουίς Σουάρεθ, (κάτοχοι της «Χρυσής Μπάλας» τις σεζόν 1959 και 1960 αντίστοιχα), διέλυσαν στη φάση των «16» με συνολικό σκορ 7-2 την Πολωνία και ετοιμάζονταν να αντιμετωπίσουν τους Σοβιετικούς, στο πιο αμφίρροπο ζευγάρι των προημιτελικών. Ωστόσο, ο δικτάτορας Φράνκο απαγόρευσε στην εθνική ομάδα να μεταβεί στην κομουνιστική Μόσχα για το παιχνίδι, στερώντας στους λάτρεις του αθλήματος μια μεγάλη ποδοσφαιρική μάχη.

Η δεύτερη εκπρόσωπος της Ιβηρικής Χερσονήσου, Πορτογαλία, ξεπέρασε με 5-2 το εμπόδιο της Ανατολικής Γερμανίας, όμως στους «8» έπεσε πάνω στην Γιουγκοσλαβία, η οποία την συνέτριψε με 5-1 στο Βελιγράδι, παρότι οι Ίβηρες είχαν επικρατήσει με 2-1 στο πρώτο ματς.

Το «παζλ» της τετράδας συμπλήρωσε η Τσεχοσλοβακία, η οποία στους «16» απέκλεισε με συνολικό σκορ 7-3 την Δανία και εν συνεχεία πήρε δύο νίκες (2-0 και 3-0) απέναντι στην Ρουμανία, που στον προηγούμενο γύρο είχε αφήσει εκτός την Τουρκία του Λευτέρη Κιουτσούκ Αντωνιάδη.

Ημιτελικοί:

Η μεγάλη ανατροπή της Γιουγκοσλαβίας και ο θρίαμβος των Σοβιετικών

«Σταντ ντε Πρενς» και «Βελοντρόμ» ήταν τα δύο γήπεδα που φιλοξένησαν την τελική φάση του πρώτου Ευρωπαϊκού πρωταθλήματος.

Ο πρώτος ημιτελικός ανάμεσα σε Γιουγκοσλαβία και Γαλλία άφησε ικανοποιημένο και τον πιο απαιτητικό οπαδό του αθλήματος -εκτός των διοργανωτών- καθώς οι «πλάβι» πήραν εντυπωσιακή νίκη με (5-4) «σφραγίζοντας» το εισιτήριο για τον τελικό. Το σκορ του πρώτου ημιτελικού παραμένει το μεγαλύτερο στην ιστορία της διοργάνωσης!

Οι απουσίες των Κοπά και Φοντέν στοίχισαν στη γαλλική ομάδα, η οποία βρέθηκε από νωρίς πίσω στο σκορ χάρη στο γκολ του Γκάλιτς (11’). Οι διοργανωτές το έφεραν... τούμπα με τους Βενσάν (12') και Οτ (43'), ενώ στο 53' ο Βισνιέσκι έκανε το 3-1. Δύο λεπτά μετά ο Ζάνετιτς μείωσε σε 3-2 για τους Γιουγκοσλάβους, ο Οτ με δεύτερο προσωπικό γκολ στο 62’ έκανε το 4-2 για τους Γάλλους, όμως κάπου εκεί ξεκίνησε η μεγάλη αντεπίθεση των φιλοξενούμενων. Ο Κνεζ έκανε την αρχή μειώνοντας σε 4-3 και στη συνέχεια, ο θρυλικός φορ της Ντιναμό Ζάγκρεμπ, Ντράζαν Γιέρκοβιτς πέτυχε δύο γκολ σε ένα λεπτό (78’, 79’) χαρίζοντας την επική πρόκριση στην ομάδα του.

Στο δεύτερο ημιτελικό, η Σοβιετική Ένωση μετέτρεψε σε περίπατο το παιχνίδι απέναντι στην Τσεχοσλοβακία, την οποία κέρδισε με το εμφατικό 3-0, παίρνοντας πανηγυρικά την πρόκριση για τον τελικό. Δύο γκολ από τον Ιβάνοφ (34’, 56’) και άλλο ένα από τον Πονεντέλνικ (66’) διαμόρφωσαν το τελικό αποτέλεσμα για τους Σοβιετικούς του Γαβριήλ Κατσάλιν. Η Τσεχοσλοβακία έφυγε τουλάχιστον με ψηλά το κεφάλι, καθώς κατέκτησε την 3η θέση, νικώντας στον μικρό τελικό με 2-0 τη Γαλλία.

Ο τελικός

Με… υπογραφή Γιασίν

Σοβιετική Ένωση και Γιουγκοσλαβία διασταύρωσαν τα ξίφη τους στον πρώτο τελικό της διοργάνωσης, με τους «πλάβι» να ήθελαν τη ρεβάνς από τους Σοβιετικούς για το χαμένο τελικό στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1956.

Το παιχνίδι διεξήχθη στις 10 Ιουλίου του 1960 στο «Παρκ Ντε Πρενς» και το παρακολούθησαν 17.966 θεατές, αριθμός μικρότερος σε σχέση με τους περίπου 26.000 που βρέθηκαν στους δύο ημιτελικούς. Αυτό οφείλονταν φυσικά στον αποκλεισμό της οικοδέσποινας Γαλλίας.

Διαιτητής του πρώτου τελικού ήταν ο Άγγλος Άρθουρ Έντουαρντ Έλις, ο οποίος γνώριζε αρκετά καλά το συγκεκριμένο γήπεδο, καθώς τέσσερα χρόνια πριν είχε διαιτητεύσει τον πρώτο τελικό του Κυπέλλου Πρωταθλητριών ανάμεσα στην Ρεάλ Μαδρίτης και την Ρέμς.

Η Γιουγκοσλαβία, υπό τις οδηγίες του Αλεξάνταρ Τίρνανιτς, κατάφερε να πάρει το προβάδισμα στο 41ο λεπτό με γκολ του Μίλαν Γκάλιτς. Ο Σέρβος στράικερ της Παρτιζάν πέτυχε το πρώτο γκολ σε τελικό Ευρωπαϊκού πρωταθλήματος κι έφτασε τα 10 σερί τέρματα με το εθνόσημο, επίδοση που αποτελούσε παγκόσμιο ρεκόρ.

Ο θρυλικός γκολκίπερ των Σοβιετικών, Λεβ Γιασίν δέχτηκε το πρώτο του γκολ στο τουρνουά, ωστόσο με μερικές σωτήριες επεμβάσεις δεν επέτρεψε στους «πλάβι» να πετύχουν δεύτερο τέρμα. Αντίθετα, στο 49’ ο Γιουγκοσλάβος γκολκίπερ, Βίντινιτς πραγματοποίησε ασταθή απόκρουση, επιτρέποντας στον Μετρεβέλι να ισοφαρίσει από κοντά σε 1-1.

Χάρη στις επεμβάσεις του Γιασίν, ο τελικός οδηγήθηκε στην παράταση, εκεί όπου η Σοβιετική Ένωση πέτυχε το νικητήριο τέρμα με κεφαλιά του Πονεντέλνικ (114’). Ο Ρώσος επιθετικός ήταν ο μοναδικός παίκτης των Σοβιετικών που αγωνιζόταν σε ομάδα β’ κατηγορίας (κλήθηκε στην Εθνική λίγο πριν το τουρνουά), ενώ το μικρό του όνομα (Βίκτορ) σήμαινε νικητής. Ο Ρώσος έμελε να χαρίσει το τρόπαιο στη χώρα του και ο ίδιος αποκάλυψε χρόνια μετά πως το χρηματικό έπαθλο που μοιράστηκε σε κάθε παίκτη ήταν 200 δολάρια.

Οι εμφανίσεις των Σοβιετικών δεν πέρασαν απαρατήρητες από τις μεγάλες ομάδες και ο Πονεντέλικ είχε αποκαλύψει σε συνέντευξη του ότι ο ιστορικός πρόεδρος της Ρεάλ, Σαντιάγο Μπερναμπέου, ήθελε να φέρει στη «βασίλισσα» τη μισή ομάδα, στοχεύοντας συγκεκριμένα στους Γιασίν, Ιβάνοφ, Νέτο, Μετρεβέλι και τον ίδιο. Όπως πρόσθεσε ο Πονεντέλικ όμως, οι Σοβιετικοί απέφυγαν το ραντεβού με τον πρόεδρο των Μαδριλένων...

Η καλύτερη ενδεκάδα:

Κορυφαίος τερματοφύλακας του τουρνουά αναδείχθηκε (φυσικά) ο Λεβ Γιασίν, ο οποίος με τις εκπληκτικές του εμφανίσεις οδήγησε την Σοβιετική Ένωση στην κατάκτηση του τροπαίου, αφήνοντας το στίγμα του στην πρώτη διοργάνωση. Η «Μαύρη Αράχνη», ίσως ο κορυφαίος γκολκίπερ όλων των εποχών, συνέχισε τα μεγάλα ματς με την Εθνική ομάδα και το 1963 έγινε ο πρώτος –και μοναδικός- τερματοφύλακας που κατέκτησε τη «Χρυσή Μπάλα».

Ο Σέρβος άσος του Ερυθρού Αστέρα, Βλάντιμιρ Ντούρκοβιτς και ο Τσέχος της Ντούκλα Πράγας, Λάντισλαβ Νόβακ αναδείχθηκαν οι δύο κορυφαίοι αμυντικοί του τουρνουά.

Στη μεσαία γραμμή, ο αρχηγός των Σοβιετικών, Ιγκόρ Νέτο (πρώτος αρχηγός που σήκωσε το Ευρωπαϊκό Κύπελλο) δεν θα μπορούσε να μην αποτελούσε μέλος της κορυφαίας ενδεκάδας του τουρνουά. Ο πρώην προπονητής της Ομόνοιας και του Πανιωνίου (είχε εισηγηθεί για να έρθει στους «κυανέρυθρους» ο Γιάννης Γραβάνης) αποτελούσε τον ηγέτη των Σοβιετικών και δύο χρόνια μετά, σε παιχνίδι με την Ουρουγουάη για το Μουντιάλ του 1962, θα έμενε στην ιστορία για την fair play ενέργεια του να πείσει τον διαιτητή να ακυρώσει γκολ της ομάδας του, το οποίο είχε κατοχυρωθεί λανθασμένα, καθώς η μπάλα είχε περάσει στην εξωτερική πλευρά των διχτύων.

Ο μεγάλος Γιόσεφ Μάσοπουστ της Τσεχοσλοβακίας και ο Ρώσος Βαλεντίφ Ιβάνοφ συμπληρώνουν τις άλλες δύο θέσεις της μεσαίας γραμμής. Τέλος, συνολικά πέντε επιθετικοί συγκροτούν την κορυφαία ενδεκάδα. Ο λόγος για τον σκόρερ του νικητήριου γκολ στον τελικό, Βίκτορ Πονεντέλικ, τον επίσης Σοβιετικό, Σλάβα Μετρεβέλι και τους τρεις Γιουγκοσλάβους, Μίλαν Γκάλιτς, Ντράγκοσλαβ Σεκούλαρικ και Μπόρα Κόστιτς.

Η κορυφαία ενδεκάδα (2-3-5): Λεβ Γιασίν (Σοβιετική Ένωση)- Βλαντιμίρ Ντούρκοβιτς (Γιουγκοσλαβία), Λάντισλαφ Νόβακ (Τσεχοσλοβακία) – Ιγκόρ Νέτο, Βαλεντίν Ιβάνοφ (Σοβιετική Ένωση), Γιόσεφ Μάσοπουστ (Τσεχοσλοβακία) - Σλάβα Μετρεβέλι, Βίκτορ Πονεντέλικ (Σοβιετική Ένωση), Μίλαν Γκάλιτς, Ντράγκοσλαβ Σεκούλαρικ, Μπόρα Κόστιτς (Γιουγκοσλαβία)