Το 1922 ο σύλλογος πήρε την τελική του ονομασία ως Παναθηναϊκός Αθλητικός Όμιλος (ΠΑΟ), αποτελώντας πλέον όμιλο με πολλά αθλήματα και αγωνιστικά τμήματα. Το σήμα με το τριφύλλι καθιερώθηκε το 1919. Ιστορική έδρα του Παναθηναϊκού είναι το γήπεδο «Απόστολος Νικολαΐδης» χωρητικότητας 16.003 θεατών με την ονομασία του να έχει δοθεί προς τιμήν ενός από τους ιστορικότερους παράγοντές του.
Η ίδρυση
Μία ιδέα του Γιώργου Καλαφάτη έμελλε να υλοποιηθεί στις 3/2/1908 και ο... σπόρος που έριξε μετατράπηκε με το πέρασμα των χρόνων σ’ έναν από τους μεγαλύτερους συλλόγους στην Ελλάδα. Όταν εκείνη την περίοδο ο 18χρονος αθλητής του Πανελληνίου και περίπου 35 ακόμη αθλητές αποφάσιζαν να αποσχιστούν και να δημιουργήσουν τον ΠΟΑ (Ποδοσφαιρικός Όμιλος ΑΘηνών), επειδή ήθελαν να αφοσιωθούν στο αγαπημένο τους ποδόσφαιρο, ελάχιστοι μπορούσαν να φανταστούν την εξέλιξη της ιστορίας.
Η πρώτη δεκαετία άλλωστε ήταν εξαιρετικά δύσκολη και ο σύλλογος ταλαιπωρήθηκε από οικονομικά προβλήματα και «εμφύλιες» διαμάχες. Παρ’ όλες τις δυσκολίες κατάφερε κι επιβίωσε και τελικά το 1922, μετά από την αναζήτηση ενός πιο αντιπροσωπευτικού ονόματος, γίνεται η μετονομασία σε ΠΑΟ (Παναθηναϊκός Αθλητικός Όμιλος).
Το σήμα
Το τριφύλλι της τύχης είναι το σήμα του Παναθηναϊκού από το 1919. Ο αθλητής της ομάδας Μιχάλης Παπάζογλου ήταν εκείνος που έριξε την ιδέα στο τραπέζι, με τη σύμφωνη γνώμη του συναθλητή του και μετέπειτα ιστορικού παράγοντα του συλλόγου, Απόστολου Νικολαΐδη. Αμφότεροι είχαν εμπνευστεί από τις παλαιότερες ομάδες τους σε Κωνσταντινούπολη και Γερμανία αντίστοιχα, που είχαν σήματα που θύμιζαν τριφύλλι.
Ο άνθρωπος ο οποίος φιλοτέχνησε το τριφύλλι ήταν ο τότε πρόεδρος του συλλόγου Γιώργος Χατζόπουλος. Μάλιστα ήταν και διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης εκείνη την περίοδο.
Το γήπεδο της Λεωφόρου και οι υπόλοιπες έδρες
Πανοραμική φωτογραφία του γηπέδου «Απόστολος Νικολαΐδης» της ιστορικής έδρας του Παναθηναϊκού
Από το 1921, η διοίκηση του συλλόγου είχε αποφασίσει να καταθέσει επίσημο αίτημα για την κατασκευή γηπέδου στη θέση Περιβόλα των Αμπελοκήπων. Τα εγκαίνια του γηπέδου έγιναν ένα χρόνο αργότερα, ενώ το 1924, με απόφαση της Βουλής, το γήπεδο παραχωρείται στον Παναθηναϊκό και τυπικά.
Μέχρι το 1928 στο γήπεδο μπορούσαν να παρευρεθούν περίπου 6000 άνθρωποι και ήταν το μεγαλύτερο στην Ελλάδα, ενώ στη συνέχεια απέκτησε και ξύλινες κερκίδες.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και πιο συγκεκριμένα το 1948, το γήπεδο απέκτησε και προβολείς, κάτι που επέτρεπε τη διεξαγωγή αγώνων χωρίς φως του ήλιου. Δύο χρόνια αργότερα χτίστηκε το πέταλο προς τον Λυκαβηττό, εκεί όπου βρίσκεται η Θύρα 13.
Τα έργα όμως δεν σταμάτησαν εκεί και το 1958 η έδρα του Παναθηναϊκού αποτέλεσε το πρώτο γήπεδο στο οποίο τοποθετήθηκε χλοοτάπητας, καθώς μέχρι τότε όλοι οι αγώνες γίνονταν σε χωμάτινα γήπεδα.
Το 1981 πήρε το όνομα του ιστορικού παράγοντα Απόστολου Νικολαΐδη ο οποίος είχε φύγει από τη ζωή λίγους μήνες νωρίτερα.
Από το 1984 κι έπειτα η ομάδα μετακόμισε στο ΟΑΚΑ, αλλά επέστρεψε στη Λεωφόρο το 2000, αγωνιζόμενη εκεί ως γηπεδούχος μέχρι το 2005, τη σεζόν 2007-08, όπως κι από το 2013 έως το 2018, όταν επέστρεψε ξανά στο Ολυμπιακό Στάδιο.
Η προπολεμική περίοδος
Η ομάδα του Παναθηναϊκού που κατέκτησε το πρωτάθλημα του 1921
Το 1926 υπήρξε σημαντική αλλαγή στα ποδοσφαιρικά δρώμενα η οποία επηρέασε και τον Παναθηναϊκό, καθώς η ΕΠΟ ανέλαβε τη διεξαγωγή του πρωταθλήματος Ελλάδας. Το 1928 ο Ούγγρος Μίκλος Φόρνερ έγινε προπονητής της ομάδας κι έναν χρόνο αργότερα τη θέση του πήρε ο συμπατριώτης του Γιόζεφ Κίνσλερ ο οποίος αποτέλεσε τον σπουδαιότερο προπονητή στην προπολεμική ιστορία του συλλόγου, μένοντας στη θέση αυτή για δέκα ολόκληρα χρόνια.
Ο Παναθηναϊκός πάντως κατέκτησε τα 17 από τα 30 πρωταθλήματα Αθήνας που διεξήχθησαν σε αυτό το χρονικό διάστημα, με τη δημοφιλία του να αυξάνεται διαρκώς.
Κορυφαία στιγμή εκείνης της περιόδου δεν ήταν άλλη από τη μεγάλη νίκη επί του Ολυμπιακού στο γήπεδο της Λεωφόρου με 8-2 το 1930 με πρωταγωνιστή τον θρυλικό Άγγελο Μεσσάρη.
Το αήττητο πρωτάθλημα και η «χρυσή» δεκαετία του ‘60
Η ομάδα του Παναθηναϊκού που κατέκτησε το αήττητο πρωτάθλημα της σεζόν 1963/64
Η καθιέρωση του πανελληνίου πρωταθλήματος από την αγωνιστική περίοδο 1959/60 έγινε ταυτόχρονα με το «χτίσιμο» της αυτοκρατορίας της ομάδας της πρωτεύουσας. Οι «πράσινοι» κατέκτησαν επτά από τα δέκα πρωταθλήματα, στην πιο επιτυχημένη δεκαετία της ιστορίας τους, καθώς δεν πέτυχαν ποτέ κάτι αντίστοιχο.
Κορυφαίες στιγμές εκείνου του χρονικού διαστήματος δεν ήταν άλλες από το αήττητο πρωτάθλημα της σεζόν 1963/64, όπου το «τριφύλλι» τελείωσε τη σεζόν με απολογισμό 24 νίκες και 6 ισοπαλίες, σ’ ένα ρεκόρ που έμεινε ακατάρριπτο μέχρι το 2019, όταν και το ισοφάρισε ο ΠΑΟΚ.
Παράλληλα ο τερματοφύλακας Τάκης Οικονομόπουλος κατάφερε να διατηρήσει απαραβίαστη την εστία του για 1088 λεπτά το 1965, με τον Παναθηναϊκό να πανηγυρίζει την κατάκτηση κι αυτού του τίτλου, ενώ φυσικά είχε ξεκινήσει να λάμπει και το άστρο του Μίμη Δομάζου.
Η πορεία προς το «Γουέμπλεϊ και το Διηπειρωτικό Κύπελλο
Η ενδεκάδα του Παναθηναϊκού που έπαιξε στον τελικό Κυπέλλου Πρωταθλητριών με αντίπαλο τον Άγιαξ στο «Γουέμπλεΐ»
Ο πρώτος αντίπαλος ήταν η Ζενές Ες από το Λουξεμβούργο, με την πρόκριση να έρχεται εύκολα χάρη σε δύο νίκες. Ακολούθησε η πρόκριση επί της Σλόβαν Μπρατισλάβας στη φάση των «16» ξανά με δύο νίκες. Στα προημιτελικά τέθηκε αντιμέτωπος με την πρωταθλήτρια Αγγλίας Έβερτον. Δύο ισοπαλίες με 1-1 στο «Γκούντισον Παρκ» και χωρίς τέρματα στον επαναληπτικό της Λεωφόρου ήταν αρκετές για να στείλουν τον Παναθηναϊκό στα ημιτελικά.
Η «βαριά» ήττα στον πρώτο ημιτελικό με τον Ερυθρό Αστέρα (4-1) στο Βελιγράδι καθιστά τη ρεβάνς εξαιρετικά δύσκολη. Παρ’ όλα αυτά με μία επική ανατροπή η ομάδα του Πούσκας νίκησε 3-0 και πήρε την πρόκριση για τον τελικό της διοργάνωσης που θα διεξαγόταν στο «Γουέμπλει» του Λονδίνου στις 2/6/1971.
Εκεί ο Άγιαξ αποδείχτηκε ανυπέρβλητο εμπόδιο για τους πρωταθλητές Ελλάδας, όμως αυτή η πορεία αποτέλεσε μία μοναδική επιτυχία που όμοιά της δεν έχει επαναληφθεί από άλλη ομάδα.
Μερικούς μήνες αργότερα, οι «πράσινοι» έπαιξαν και στο Διηπειρωτικό Κύπελλο με αντίπαλο τη Νασιονάλ Μοντεβιδέο από την Ουρουγουάη, η οποία είχε αναχδειχτεί πρωταθλήτρια Νοτίου Αμερικής.
Ο Άγιαξ αρνήθηκε τη συμμετοχή του στο θεσμό φοβούμενος για το σκληρό παιχνίδι των Λατίνων. Κι όπως αποδείχτηκε είχε δίκιο, καθώς στον πρώτο αγώνα που διεξήχθη στο Στάδιο «Γ. Καραϊσκάκης» -λόγω μεγαλύτερης χωρητικότητας από τη Λεωφόρο-, ο Μοράλες έσπασε το πόδι του δεξιού μπακ του Παναθηναϊκού Γιάννη Τομαρά.
Το παιχνίδι ολοκληρώθηκε ισόπαλο 1-1 και στο «Σεντενάριο» του Μοντεβιδέο, η Νασιονάλ νίκησε 2-1 και κατέκτησε το τρόπαιο.
Το επαγγελματικό πρωτάθλημα και η οικογένεια Βαρδινογιάννη
Στο υπόλοιπο της δεκαετίας του ‘70 ο Παναθηναϊκός κατέκτησε μόλις δύο πρωταθλήματα, ωστόσο για πρώτη φορά απέκτησε παίκτες από τη Νότια Αμερική οι οποίοι άλλαξαν το στιλ του παιχνιδιού του και το έκαναν πιο θεαματικό. Τα πάντα όμως έμελλε να διαφοροποιηθούν από το καλοκαίρι του 1979.
Το ελληνικό πρωτάθλημα έγινε επαγγελματικό και προκηρύχθηκε αύξηση μετοχικού κεφαλαίου. Η οικογένεια Βαρδινογιάννη έκανε πρόταση για το 55% των μετοχών κι έγινε η απόλυτη κυρίαρχος στο διοικητικό κομμάτι του συλλόγου.
Βασικό της μέλημα ήταν η διατήρηση του καλού ευρωπαϊκού προφίλ του συλλόγου κι αυτό αποδείχτηκε από τα αποτελέσματα στο γήπεδο, με τον Παναθηναϊκό να κατακτά μόλις επτά πρωταθλήματα στα 29 χρόνια που η οικογένεια Βαρδινογιάννη ήταν το απόλυτο αφεντικό στη διοίκηση της «πράσινης» ΠΑΕ.
Από τον προεδρικό θώκο πέρασαν σε αυτό το χρονικό διάστημα οι Γιώργος Βαρδινογιάννης, Άγγελος Φιλιππίδης, Αργυρής Μήτσου και ο Γιάννης Βαρδινογιάνης, με το «τριφύλλι» να κατακτά το νταμπλ το 1984 και το 1986, να πανηγυρίζει τον τίτλο του πρωταθλητή τις διετίες 1990-91 και 1995-96, αλλά και το 2004. Ωστόσο η κατάσταση θα άλλαζε το 2008.
Η πολυμετοχικότητα και το συλλαλητήριο
Ο Τζιμπρίλ Σισέ αποτελεί έναν από τους κορυφαίους επιθετικούς στην ιστορία του Παναθηναϊκού
Κάτι τέτοιο δεν συνέβη, αλλά ο Ανδρέας Βγενόπουλος, έχοντας στο πλευρό του τον Παύλο Γιαννακόπουλο και τον Νικόλα Πατέρα, συμφώνησαν με τον Γιάννη Βαρδινογιάννη για να προχωρήσει ο Παναθηναϊκός στην επόμενη μέρα του με πολυμετοχικό σχήμα διοίκησης.
Το μπάτζετ του κλαμπ αυξήθηκε και οι κόντρες δεν άργησαν να προκύψουν. Παρ’ όλα αυτά ο σύλλογος πρόλαβε να ζήσει ορισμένες σπουδαίες στιγμές, με αποκορύφωμα το νταμπλ του 2010 και την πρόκριση επί της Ρόμα στη φάση των «32» του Europa League, έπειτα από έξι χρόνια «ξηρασίας», χωρίς κανέναν τίτλο.
Παράλληλα, τη φανέλα του Παναθηναϊκού φόρεσαν σε αυτό το χρονικό διάστημα σπουδαίοι αθλητές όπως ο Ζιλμπέρτο Σίλβα και ο Τζιμπρίλ Σισέ, ενώ ο κόσμος του συλλόγου έκανε ρεκόρ εισιτηρίων διαρκείας ξεπερνώντας τις 30.000.
Νέα διοικητική αλλαγή και τίτλος
Το κλίμα και η συνεργασία μεταξύ των βασικών μετόχων της ΠΑΕ δεν ήταν καλά και τον Ιούλιο του 2012, μία εταιρεία λαϊκής βάσης με την ονομασία «Παναθηναϊκή Συμμαχία», απέκτησε το πλειοψηφικό πακέτο μετοχών από την οικογένεια Βαρδινογιάννη.
Μπροστάρης σε αυτήν την προσπάθεια και πρόεδρος της ΠΑΕ από τον Νοέμβριο του ίδιου έτους ήταν ο Γιάννης Αλαφούζος. Η ομάδα μετά από μία κάκιστη σεζόν τερμάτισε έκτη και η UEFA απέρριψε τον φάκελό της για συμετοχή στο Europa League, με αποτέλεσμα να μείνει για πρώτη φορά εκτός ευρωπαϊκών διοργανώσεων έπειτα από το 1997.
Την επόμενη σεζόν πάντως ανέκαμψε και παρά τις ριζικές αλλαγές στο ρόστερ, ο Παναθηναϊκός, με τον Γιάννη Αναστασίου στην άκρη του πάγκου του, κατάφερε να κατακτήσει το Κύπελλο Ελλάδας νικώντας στον τελικό τον ΠΑΟΚ με 4-1.
Η μεγαλύτερη κρίση της ιστορίας του
Οι περισσότεροι πίστεψαν ότι το κλαμπ θα επέστρεφε σε μέρες δόξας, όμως το 2018 συμπλήρωσε για πρώτη φορά στην ιστορία του οκταετία δίχως κατάκτηση πρωταθλήματος, κάτι που δεν είχε συμβεί ποτέ ξανά στο παρελθόν.
Παράλληλα από τον Σεπτέμβριο του 2017 κι έπειτα προέκυψαν πολύ σημαντικά και άλυτα οικονομικά προβλήματα που οδήγησαν σε δραματική μείωση του μπάτζετ και φυγή των σημαντικότερων παικτών. Τη σεζόν 2017/18, οι «πράσινοι» τερμάτισαν στην ενδέκατη θέση που ήταν η χειρότερη της ιστορίας τους.
Οι ιστορικές ευρωπαϊκές επιτυχίες
Το ιστορικό γκολ του Βαζέχα στο Άμστερνταμ
Πέρα από την πορεία μέχρι τον τελικό του Κυπέλλου Πρωταθλητριών στο «Γουέμπλει» το 1971, ο Παναθηναϊκός έχει βρεθεί άλλες δύο φορές στα ημιτελικά του Κυπέλλου Πρωταθλητριών (τη μία φορά ονομαζόταν Champions League), δύο φορές στα προημιτελικά του Champions League και δύο φορές στα ημιτελικά του Europa League (τότε Κυπέλλου UEFA).
Το 1985 ο Παναθηναϊκός έφτασε μέχρι τα ημιτελικά του Κυπέλλου Πρωταθλητριών όπου αποκλείστηκε από τη Λίβερπουλ με δύο ήττες, έπειτα από μία μεγάλη πορεία στην οποία είχε αποκλείσει μεταξύ άλλων και την πρωταθλήτρια Ολλανδίας Φέγενορντ.
Στους «4» της κορυφαίας ευρωπαϊκής διασυλλογικής διοργάνωσης επέστρεψε το 1996 και μάλιστα φλέρταρε με την πρόκρισή του στον τελικό της Ρώμης. Παρά τη νίκη όμως στο Άμστερνταμ με το ιστορικό γκολ του Βαζέχα, η ήττα (0-3) στο ΟΑΚΑ δεν του επέτρεψε να βρεθεί ξανά σε τελικό.
Οι δύο πορείες του στην ίδια διοργάνωση που ολοκληρώθηκαν στα προημιτελικά ήταν το 1992 και το 2002. Στην πρώτη περίπτωση, στο πειραματικό Champions League, οι «πράσινοι» έφτασαν μέχρι τους «8», με την προημιτελική φάση να διεξάγεται σε δύο ομίλους των τεσσάρων ομάδων, με τον πρώτο κάθε γκρουπ να προκρίνεται στον τελικό. Εκεί το «τριφύλλι» αποκλείστηκε παίζοντας με τη Σαμπντόρια, τον Ερυθρό Αστέρα και την Άντερλεχτ.
Δέκα χρόνια αργότερα οι «πράσινοι» έφτασαν μία ανάσα από τα ημιτελικά. Αφού πρώτα προκρίθηκαν από δύο ομίλους, στους «8» συναντήθηκαν με την Μπαρτσελόνα. Η νίκη με 1-0 στο «Απόστολος Νικολαΐδης» δεν αποδείχτηκε αρκετή και η ήττα στο «Καμπ Νου» με 3-1 έφερε τον αποκλεισμό.
Όσον αφορά το Europa League, το 1988, ο Παναθηναϊκός έφτασε έως τα προημιτελικά αλλά η πορεία του σταμάτησε στην Κλαμπ Μπριζ. Μετά την ισοπαλία με 2-2 στο ΟΑΚΑ, η ήττα με 1-0 στο Βέλγιο έβαλε τέλος στην πορεία του.
Το 2003 καταγράφηκε μία ακόμα σημαντική πορεία. Ο Παναθηναϊκός με τον Σέρχιο Μαρκαριάν στον πάγκο του έφτασε μέχρι τους «8», αλλά η Πόρτο του Ζοσέ Μουρίνιο τον άφησε εκτός συνέχειας. Η νίκη στο «Ντας Άντας» με 1-0 με γκολ του Ολισαντέμπε δεν ήταν αρκετή, καθώς οι «δράκοι» επικράτησαν (0-2) στον επαναληπτικό στην Αθήνα και πήραν εκείνοι το εισιτήριο για τα ημιτελικά, φτάνοντας μέχρι την κατάκτηση του τροπαίου.
Μυθικές φιγούρες
Ο Μίμης Δομάζος θεωρείται από πολλούς ο κορυφαίος ποδοσφαιριστής στην ιστορία του Παναθηναϊκού
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μέχρι την μετατροπή του πρωταθλήματος σε επαγγελματικό το 1979, οι φυσιογνωμίες που ξεχώρισαν ήταν εκείνες των Μίμη Δομάζου, Κώστα Ελευθεράκη, Αριστείδη Καμάρα, Ανδρέα Παπαεμμανουήλ, Τάκη Λουκανίδη, Κώστα Λινοξυλάκη, Άνθιμου Καψή, Τάκη Οικονομόπουλου και Τότη Φυλακούρη.
Παράλληλα υπήρξαν και οι πρώτοι σπουδαίοι ξένοι αθλητές του συλλόγου όπως οι Ντεμέλο, Βερόν, Αλβαρέζ,
Από το 1980 κι έπειτα ορισμένες από τις πιο μυθικές φιγούρες της ιστορίας του Παναθηναϊκού αποτέλεσαν οι Σαραβάκος, Κυράστας, Γαλάκος, Ρότσα, Λιβαθηνός, Ζάετς, Αντωνίου, Καλιτζάκης, οι δύο Πολωνοί Κριστόφ Βαζέχα και Γιόζεφ Βάντσικ, αλλά και οι Χουάν Χοσέ Μπορέλι, Στράτος Αποστολάκης, Γιώργος Δώνης.
Η επόμενη γενιά που άφησε το στίγμα της ήταν εκείνη των Καραγκούνη, Μπασινά, Γκούμα, Λυμπερόπουλου, Νικοπολίδη, Φύσσα, Σεϊταρίδη, που πλαισιώθηκε από άλλους σημαντικούς παίκτες όπως ο Μιχάλης Κωνσταντίνου, ο Εμάνουελ Ολισαντέμπε, ο Γκόραν Βλάοβιτς και ο Εζέκιελ Γκονζάλεζ.
Στην πιο πρόσφατη ιστορία του συλλόγου ξεχώρισαν παίκτες όπως οι Ζιλμπέρτο Σίλβα, Τζιμπρίλ Σισέ, Σεμπάστιαν Λέτο, Κώστας Κατσουράνης αλλά και οι Μάρκους Μπεργκ, Κάρλος Ζέκα.
ΑΕΚ
Βόλος ΝΠΣ
Ολυμπιακός
Άρης
Απόλλων Σμύρνης
ΠΑΣ Γιάννινα
ΠΑΟΚ
Ιωνικός
ΟΦΗ
Αστέρας Τρίπολης
Ατρόμητος
Λαμία
Παναιτωλικός